Agresja i przemoc szkole

Przyczyny – objawy - zapobieganie
AGRESJA I PRZEMOC W SZKOLE
Pojęcie agresji
 Agresja (łac. agressio – napaść) – zachowania i
skłonności, które zmierzają do wyrządzenia
szkody określonym osobom, grupom społecznym
czy też ich własności.
 Do pojęć pokrewnych należą: przemoc,
tyranizowanie (bullying) i osaczanie (mobbing).
 Agresywne zachowanie to takie, które niesie z
sobą negatywne skutki dla ofiary i jest
intencjonalne;
 -sprawcę opisuje się jako pragnącego zranić bądź
uszkodzić fizycznie lub psychicznie ofiarę.
Pojęcie „przemocy”
 Powszechnie pojęcie „przemocy” jest używane
zamiennie z terminem „agresja” w fachowej
literaturze przedmiotu.
 Jednak coraz częściej „przemoc” – stanowi
pojęcie nadrzędne wobec zachowań
agresywnych, i tylko przez zastosowanie
przymiotników modyfikuje się jego znaczenie,
np. przemoc fizyczna, psychiczna, werbalna,
seksualna, przemoc wobec kobiet, rasistowska,
itp.
 Ogólnie przemoc oznacza nasilenie objawów
agresji.
Agresja
1. Agresja interpersonalna – zachowanie
podejmowane z zamiarem spowodowania szkody,
prowadzące potencjalnie lub faktycznie do
negatywnych dla innych konsekwencji (ból,
cierpienie, utrata cenionych wartości)
2. Gotowość do agresji – wewnętrzny stan
emocjonalno-motywacyjny jednostki cechujący się
irytacją, złością, gniewem, wrogością, chęcią
szkodzenia i niszczenia.
3. Agresywność – skłonność do częstego używania
przemocy w relacjach z innymi jako sposób
rozwiązywania konfliktów bądź realizacji celów
życiowych
Agresja
Agresja przejawia się w formie prostych bądź
złożonych czynności:
-fizycznych (uderzenie, pobicie)
-werbalnych (zwymyślanie, obrażenie)
-szkodliwych pośrednio (ignorowanie,
plotkowanie)
-o różnym stopniu dolegliwości dla ofiary
(skarcenie, ośmieszenie, upokorzenie, zadanie
bólu, a nawet zabójstwo)
Dane liczbowe
 Z badań światowej organizacji zdrowia WHO
wynika, że rozpowszechnienie „zaburzeń w
sferze zachowań społecznych” stanowi wśród
dzieci i młodzieży od 2% do 10 % w populacji
(2005r.)
 9% chłopców i 2% dziewcząt poniżej
osiemnastego roku życia wykazuje
zaburzenia w zachowaniu społecznym
charakteryzujące się powtarzającymi się
przejawami zachowań agresywnych.
Agresja uczniowska
 Problem powszechności agresji w szkole dotyczy nie tyle
zachowań typowo przemocowych (np. zachowań
chuligańskich, znęcania się nad jednostką, rozbojów,
napaści, kradzieży, itp.), ile zachowań związanych z
ogólnym oziębieniem stosunków międzyludzkich,
obniżeniem ogólnej kultury wzajemnego współżycia.
 Zachowania o poważnych charakterze przemocowym,
związane ze stosowaniem fizycznych form ataku
przeciwko innym, dotyczą niewielkiej grupy uczniów i nie
przekraczają 10%. Niemniej skala samego zjawiska
świadczy o jego masowym charakterze.
 Grupa uczniów nie posiadająca żadnych doświadczeń ani
sprawcy, ani ofiary agresji to zaledwie 9%
Agresja w szkole
 Według badań do częstszych aktów przemocowych
dochodzi w szkołach ponadpodstawowych niż w
podstawowych.
 Większość poważnych incydentów przemocy odbywa
się poza szkołą (akty przemocy z użyciem
niebezpiecznych narzędzi, o charakterze seksualnym
oraz pobicia)
 Akty przemocy na terenie szkoły zachodzą głównie w
miejscach, gdzie uczniowie przebywają sami np. na
boisku szkolnym, w szatni, ubikacji.
 Agresji i przemocy w szkole sprzyja obecność innych
zachowań nagannych, takich jak: picie alkoholu,
zażywanie narkotyków i substancji psychoaktywnych,
paserstwo, kradzieże.
Przyczyny agresji uczniowskiej
– wybrane teorie
 Teoria frustracji – agresja powstaje jako reakcja na




przeszkodę
Teorie poznawczo-motywacyjne – agresja jako
następstwo zakłóconych relacji między osobą a
sytuacją/innymi
Teorie psychoanalityczne – agresja jako wyraz
powikłań i zakłóceń funkcjonowania osobowości na
tle jej genezy (doświadczeń dzieciństwa)
Koncepcja szkolnej anomii (bezprawia) – przemoc
jest wynikiem anomicznej struktury szkoły
Koncepcja dwuczynnikowa – agresja jako forma
przezwyciężania stresu
Przyczyny agresji
 Agresja reaktywno - emotogenna – stanowi następstwo
wzbudzonych emocji;
 -pojawia się w następstwie szkodliwych bodźców,
frustracji i stresu
 -w wypadku uniemożliwienia skierowania agresji na
obiekt postrzegany jako źródło frustracji może nastąpić
przemieszczenie agresji tj. atak na przedmioty lub osoby
zastępcze, mniej zagrażające
 -w szczególnych wypadkach agresja jest kierowana
przeciw samemu sobie
 -specyficzną postacią agresji jest uformowana w trakcie
życia jednostki skłonność do odczuwania przyjemności w
rezultacie sprawiania innym bólu czy obserwowania
cierpienia ofiary lub okrucieństwa (agresja sadystyczna)
Przyczyny agresji
 Agresja instrumentalna – celowe działanie dla
pozyskania cenionych stanów, rzeczy lub
wartości,
 -stanowi instrument kontroli i dominacji
 -sposób osiągania celów życiowych
(pozyskiwania bogactwa, prestiżu itp.) oraz
wykonywania ról społecznych
 -specyficzną jej formą jest przekonanie o tym, że
niszczenie innych jest posłannictwem, a źródłem
mogą być uprzedzenia rasowe, narodowe,
religijne.
Przyczyny agresji
Formowaniu się agresji
1) reaktywno-emotogennej sprzyjają:
-impulsywność
-doświadczenie emocjonalnego odrzucenia
-frustracja
-brak treningu zdolności kontroli emocji
-przeżyty stres w okresie dzieciństwa
-nadopiekuńczość rodziców
Przyczyny agresji
Formowaniu się agresji
2) instrumentalnej sprzyjają:
-autokratyczny styl wychowania
-doświadczanie kar fizycznych
-brak treningu konstruktywnego radzenia sobie
ze stresem i konfliktami
-niezdolność do empatii
-kontakt z przemocą (np. w mediach, rodzinie)
Przyczyny agresji uczniowskiej
Według badań prowadzonych przez Związek
Nauczycieli w USA do przyczyn agresji szkolnej
zaliczono czynniki:
-duże, przepełnione szkoły
-biedniejące lokalne społeczności
-źle zorganizowane urządzenie budynków szkolnych
-izolacja ze strony nauczyciela
-obecność służb porządkowych
-zbyt wąsko zakrojona interwencja
Przyczyny agresji uczniowskiej w
świetle badań
 Badania porównawcze w Europie
Zachodniej wskazują na trzy główne
czynniki:
 1. warunki organizacyjno-lokalowe
szkoły
 2. stosunek nauczyciela do ucznia
 3. niezadowolenie ucznia ze szkoły
Przyczyny istniejące w szkole
 -hałas, mała przestrzeń i ograniczenie





ruchliwości uczniów
-czas spędzany w ukierunkowany sposób
-stała sytuacja oceny i narzucony z góry
porządek
-zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru
-niemożność wycofania się z grupy
-anonimowość uczniów i nauczycieli
Czynniki związane z relacjami nauczyciele
- uczniowie
 -chłód emocjonalny i brak relacji dialogowych
oraz pełnych życzliwości
 -niewłaściwy sposób komunikowania się
nauczycieli z uczniami
 -relacje oparte tylko na wymaganiach bez
nagradzania i wzmacniania pozytywnych
zachowań
 -nieżyczliwość i anonimowość w kontaktach
między nauczycielami
Czynniki związane z procesem nauczania
 -zbyt dużo wymagań bez uwzględnienia





potencjału i możliwości uczniów
-brak doceniania i podkreślania wysiłków i
postępów uczniów
-niesprawiedliwość w ocenianiu
-mało uwagi poświęconej tworzeniu pozytywnej
atmosfery i rozładowywaniu napięć
-nuda i schematyczność lekcji
-bierny udział uczniów w zajęciach lekcyjnych
Czynniki związane z „życiem szkoły”
 -brak spójnych reakcji grona nauczycieli na
zachowania agresywne w szkole
 -brak jasnych i egzekwowanych reguł życia
szkolnego
 -brak poczucia współodpowiedzialności
uczniów za życie szkoły
 -niska aktywność uczniów w zarządzaniu
szkołą i ustalaniu jej reguł przez aktywność
samorządu szkolnego
Niektóre pozaszkolne przyczyny
agresji uczniowskiej
 Znaczący związek z przejawianiem zachowań
agresywnych na terenie szkoły i poza nią, ma nie
tylko szkoła, ale też rodzina oraz środowiska, które
wypełniają uczniom czas wolny (media, grupy
rówieśnicze)
 Niekorzystne warunki socjalizacyjno-wychowawcze
rodziny: zaburzone relacje miedzy członkami
rodziny, stosowanie przemocy wobec dzieci i innych
członków rodziny.
 Przynależność do nieformalnych grup
charakteryzujących się wrogim nastawieniem do
innych
Prewencja
 1. propozycje dotyczące szkoły – poprawa klimatu szkolnego
 2. wspieranie rozwoju kompetencji społecznych uczniów
 3. interwencja wobec aktów przemocy oraz długoterminowe
przedsięwzięcia wychowawcze korygujące postawy agresywne
 4. pomoc „ofiarom” przemocy
 5. programy prewencji dla szkół w ramach współpracy szkoła –
klasa – jednostka, np. program „Szkoła bez przemocy”
 6. wypracowanie nowego modelu nauczyciela/wychowawcy
oraz umożliwienie nauczycielom podnoszenia kwalifikacji
wychowawczych w ramach programów zapobiegania przemocy
w szkole
Bibliografia
 B. Krahé, Agresja, GWP, Gdańsk 2005.
 Między swobodą a przemocą w wychowaniu,
J. Bińczycka, Kraków, Impuls 2005.
 Pedagogika, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski,
WN PWN, Warszawa 2010.