Prof. dr hab. Aldona Pobojewska
Prof. dr hab. Barbara Tuchańska
PROGRAM PRZEDMIOTU FILOZOFIA dla
SOCJOLOGICZNEGO STUDIUM DOKTORANCKIEGO
Program seminarium stawia sobie za zadanie przedstawienie podstawowego kanonu
problemów, kierunków, postaci i tekstów dotyczących epistemologii oraz nowożytnej filozofii
podmiotu.
Program został skomponowany w sposób łączący systematyczny i historyczny układ
problemów. Zabieg taki w przypadku filozofii jest możliwy dzięki swoistej roli jej historii w
rozumieniu poszczególnych zagadnień. Jest również zalecany z powodów dydaktycznych, ukazuje
bowiem nieustającą aktualność pewnych kwestii, ponadto przez znajomość alternatywnych
rozwiązań, pozwała zrozumieć ich istotę.
Ten sam program obowiązuje osoby, które nie są słuchaczami studium
doktoranckiego.
SEMESTR I
PODSTAWY EPISTEMOLOGII
FILOZOFIA - SPECYFICZNY FENOMEN KULTURY EUROPEJSKIEJ:
Specyfika i przedmiot filozofii.
Filozofia a nauka.
Działy filozofii.
EPISTEMOLOGIA I JEJ PODSTAWOWE KATEGORIE:
Sposoby prezentowania epistemologii.
Podstawowe problemy i kategorie epistemologii.
POWSTANIE PROBLEMATYKI EPISTEMOLOGICZNEJ:
Episteme a inne rodzaje wiedzy.
Warunki nakładane na episteme.
Zmysły i rozum w poznaniu.
Dialog jako środek do uzyskania wiedzy.
PRZEDMIOT WIEDZY ABSTRAKCYJNEJ:
Arystotelesowska koncepcja przedmiotu wiedzy abstrakcyjnej i inne stanowiska w tej kwestii
KLASYCZNA KONCEPCJA PRAWDY I JEJ PROBLEMY:
Arystotelesowska koncepcja prawdy.
Istota i przykłady nieklasycznych koncepcji prawdy.
PROBLEMY NOWOŻYTNEJ EPISTEMOLOGII:
Zmiana koncepcji przedmiotu poznania (Galileusz i narodziny nowożytnego przyrodoznawstwa).
Kwestia prawomocności wiedzy:
Problem zafałszowań wiedzy (F. Bacon);
Kartezjański problem uzasadnienia wiedzy i sposoby jego rozwiązania.
Spór o źródło i drogę poznania.
RACJONALIZM I EMPIRYZM:
Racjonalizm Kartezjusza i charakterystyka racjonalizmu.
Charakterystyka i ewolucja empiryzmu (Locke, Berkeley, Hume).
Destrukcja oświeceniowego ideału wiedzy.
ARYSTOLESOWSKO-KARTEZJAŃSKA TRADYCJA W EPISTEMOLOGII:
Realizm epistemologiczny (kto, co i jak poznaje).
KOPERNIKAŃSKI PRZEWRÓT W EPISTEMOLOGII DOKONANY PRZEZ KANTA:
Uaktywnienie podmiotu poznania i jego konsekwencje.
Granice i warunki poznania.
Funkcja sądów syntetycznych apriori w poznawaniu.
Rzecz „w sobie” a fenomen.
Formy, kategorie, idee regulatywne — ich rola w poznaniu.
Rola zmysłów i rozumu w poznaniu.
EPISTEMOLOGICZNE PODEJŚCIE W FILOZOFII:
Podejście epistemologiczne a ontologia.
Relacja między poziomem epistemicznym i epistemologicznym refleksji.
ROZWÓJ STANOWISKA KANTOWSKIEGO
Historyczne uwarunkowania poznania: Hegel i Marks.
SEMESTR II
NOWOŻYTNA FILOZOFIA PODMIOTU
SIEDEMNASTOWIECZNE NARODZINY FILOZOFII ŚWIADOMOŚCI:
Descartes: początek filozofii świadomości - Cogito.
Lebniz: metafizyczne ujęcie przedmiotu.
Empiryzm brytyjski: desubstancjalizacja podmiotu.
OŚWIECENIOWA I WSPÓŁCZESNA FILOZOFIA ŚWIADOMOŚCI:
Kant Rozum metafizyczny i praktyczny.
Filozofia podmiotu (praktycznego): Oświecenie.
Husserl: fenomenologia i świadomość transcendentalna.
Sartre: absolutna wolność podmiotu.
Dostojewski: konsekwencje absolutnej wolności.
PRZEZWYCIĘŻENIE FILOZOFII ŚWIADOMOŚCI:
Zburzenie mitu czystej samoświadomości i filozofii podmiotu.
Uwikłanie świadomości w działanie (Fichte) i ponadindywidualną całość (Hegel, Marks).
Wolność: koncepcje indywidualistyczne i komunalistyczne.
Pierwotność woli (mocy i życia): Schopenhauer i Nietzsche.
Pierwotność codzienności (bycia w niej): Husserl, Heidegger.
Pierwotność tradycji i języka: Gadamer.
Pierwotność gier językowych: późny Wittgenstein.
Rozproszenie podmiotu: postmodernizm.
CZTERY DROGI WSPÓŁCZESNEJ FILOZOFII PODMIOTU:
Kartezjanizm-cum-materializm.
Filozofia dialogu: Ja, Ty i Bóg.
Habermas: uczestniczenie w komunikacji.
Foucault: samo konstytucja.
LITERATURA
SEMESTR I
R. Descartes, Rozprawa o metodzie, roz. IV.
G.W. Hegel, „Sokrates i los tragiczny”, „Rozumny charakter dziejów”, [w:] T. Kroński, Hegel,
Warszawa 1961;
D. Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego, Warszawa 1977, s. 12-59; (lub teksty zawarte w:
S. Jedynak: Hume, Warszawa 1974, s. 128-143)
I. Kant, „O sądach syntetycznych i analitycznych”, „Przełom kopernikański”, „Intelekt dyktuje
prawa przyrodzie”, [w:] K. Kroński, Kant, Warszawa 1966, s. 95-99.
L. Kołakowski, „Zakresowe i funkcjonalne rozumienie filozofii”, [w:] tenże, Kultura i fetysze
Warszawa 1967 lub 2000;
L. Kołakowski, „Marks i klasyczna koncepcja prawdy”, [w:] tenże, Kultura i fetysze. Warszawa
1967 lub 2000;
J. Locke, „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”, t. 1: Ks. I. roz. II, paragraf 1-5, 15, 27; Ks. II
roz.I, par. 1=-9, 24, 25, roz. II par 1-2, roz. III, par. 1-2, roz. VIII, par. 1-2, 7-17
K. Marks, „Własność prywatna z komunizm”, punktyu 3-5, s. 577-589, „Praca wyobcowana”, s.
546-554, [w:] K. Marks, F. Engels: Dzieła, t. 1, K. Marks, Rękopisy filozoficzno-ekonomiczne z
1844 roku, Warszawa 1976
Platon, „Rzeczywistość i pozory” (Państwo,VI1I), „Preegzystencja i anamneza” (Fedon, XVIIIXX), „Nieśmiertelność duszy i natywizm teoriopoznawczy”(Fajdros, XXIV-XXIX), „Wiedza jest
przypominaniem sobie” (Menon, XV-XXI), „Droga miłości” (Biesiada XXVIII-XXIX), „Poznanie
idei” (Listy), [w:j K. Leśniak: Platon, Warszawa 1993.
M. J. Siemek, „Transcendentalizm jako stanowisko epistemologiczne”, [w:] tenże, Filozofia,
dialektyka, rzeczywistość, Warszawa 1982, s. 58-75.
SEMESTR II
Z. Bauman, „Socjologia i nowożytność”, [w:] Racjonalność współczesności. Między filozofią a
socjologią. H. Kozakiewicz, E. Mokrzycki, M. Siemek (red.). PWN, Warszawa 1992, ss. 9-29;
M. Buber, „O Ja i Ty”, [w:] Filozofia dialogu, B. Baran (red.), Kraków 199 1, ss. 37-56;
R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii wraz z Zarzutami uczonych mężów i Odpowiedziami
autora. Medytacja II i III;
M. Foucault, „Szaleństwo i społeczeństwo”, „Nietzsche, genealogia, historia”, „Czym jest
Oświecenie?” {w:] tenże, Filozofia, historia, polityka. Warszawa 2000, ss. 78-99, 113-35, 276-93;
H.-G., Gadamer, „Człowiek i język”, [w:] Rozum, słowo, dzieje. Warszawa 2000, ss. 52-62;
J. Habermas, Teoria działania komunikacyjnego, A. M. Kaniowski (tłum.), Warszawa, 1999. t. 1,
ss. 63 1-51;
M., Heidegger, Bycie i czas. B. Baran (tłum.). Warszawa 1994, rozdz. II (ss. 74-88);
E., Husserl, Medytacje kartezjańskie. A. Wajs (tłum.). Warszawa, 1982, ss. 35-47, 94-99;
E., Leyinas, „Ślad innego”, [w:] Filozofia dialogu. Kraków 1991, ss. 213-229;
J., Mizińska, „Człowiek jako podmiot humanistyki”, [w:] Wiedza a podmiotowość. A. Motycka
(red.) Warszawa 1998, ss. 75-88;
F., Nietzsche, Zmierzch bożyszcz, czyli jak filozofuje się młotem, „Morał jako wynaturzenie”, af.
4-6; „Cztery wielkie błędy”, af. 3, 7-8; „Niewczesne dywagacje”, af. 14, 2 1-2, 37-8, 49;
Ch., Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, M. Gruszczyński i in.
(tłum.), Warszawa 2001, ss. 212-9, 240-68, 269-96, 328-70
lub Ch., Taylor, „Humanizm i nowoczesna tożsamość”, [w:] Człowiek w nauce
współczesnej. Rozmowy w Castel Gandolfo 1983, K. Michalski (red.), D. Lachowska, S. Nowotny
(tłum). Paryż 1988, ss. 148-98;
L., Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, Warszawa 1970, tezy: 3-3.1, 4-4.01, 4.111 4.112, 5.6-5.641;
L., Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, Warszawa 2000, 1-37 (ss. 7-30), 65-67 (ss. 49- 51), 202206 (ss. 120-1) 243-248 (ss. 129-131).
